नीर शाहकाे स्वीकाराेक्ति : ‘कृतिमाथि बनाएका फिल्मलाई न्याय गर्न सकिनँ’

A+ A A-

नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय चलचित्र महोत्सवमा लेखक कृष्ण धरावासीले फिल्ममेकरहरूमाथि गुनासो पोखे, 'हामीकहाँ उत्कृष्ट उपन्यासमाथि धेरै फिल्म बने । तर, प्रायःले उपन्यासको न्याय गर्न सकेनन् ।'

धरावासीले मात्र यो गुनासो गरेका होइनन्, धेरै लेखक/साहित्यकारहरूले यो गुनासो गर्दै आइरहेका छन् । कुनै पनि कालखण्डका उत्कृष्ट कृतिलाई फिल्मको रूप दिँदा न्याय गर्न नसकेको आरोप कृतिका पाठक तथा फिल्मका दर्शकले नै पनि लगाइरहन्छन् ।

कृतिमाथि बनेका 'परालको आगो', 'वासुदेव', 'नुमाफुङ', 'झोला'जस्ता फिल्महरूलाई दर्शकले स्वीकारे । तर, तीबाहेक कुनै पनि फिल्महरूले जस पाउन सकेका छैनन्, लेखकहरू सन्तुष्ट हुन सकेका छैनन् ।

कृतिमाथि फिल्म बनाउन फिल्ममेकर 'हिम्मतवाला' नै चाहिन्छ । नत्र त्यो जोखिम जोकोहीले उठाउने आँट गर्दै छन् । नीर शाह यस्ता निर्देशक हुन्, जसले पटक-पटक उक्त जोखिम मोल्ने दुस्साहस गरे ।

शाहले डा. ध्रुवचन्द्र गौतमको उपन्यास 'कट्टेल सरको चोटपटक'माथि 'वासुदेव' बनाए । डायमनशमशेर राणाको उपन्यास 'वसन्ती'लाई फिल्मको रूप दिए । गोपालप्रसाद रिमालको नाटक 'मसान'लाई पनि फिल्मको पर्दामा उतारे । पछिल्लो समय उनले डायमनशमशेरकै उपन्यास 'सेतो बाघ'लाई पनि फिल्मीकरण गरे ।

फिल्मकर्मीलाई नदिएकाे 'पल्पसा क्याफे' नारायण वाग्लेले नाट्यकर्मी बिमललाई सुम्पिए

शाह पुस्तक पढ्नमा विशेष रुचि राख्छन् । हरेक पुस्तक पढ्दा उनले त्यसमा फिल्म देख्छन् । पुस्तकमा भएको पात्र, परिवेश र घटनामा उनले फिल्मका लागि चाहिने मसला भेट्छन् । तर, सबै पुस्तकलाई त उनले पनि दृश्य दिन कहाँ सक्छन् र ?

कुनै पुस्तकको पात्र वा परिवेशले उनको मनमा तरङ्ग नै पैदा गर्छ भने त्यसमाथि उनी फिल्म बनाउने आँट गर्छन् । आफ्नो समूहसँग बसेर त्यसलाई विस्तृत रूप दिन्छन् ।

शाह भन्छन्, 'मैले जति पनि उपन्यासमा फिल्म बनाएँ, ती उपन्यासहरूले नै मलाई फिल्म बनाउन बाध्य पारेका हुन् । मैले पढ्दै जाँदा यी उपन्यासहरूले मभित्रको सिनेमाटिक कुरालाई तरङ्गित गरिदिएपछि नै मैले उपन्यासलाई फिल्मको रूप दिएको हुँ ।'

कुनै पनि कृतिको भाव, आवेगलाई दृश्यभाषामा रूपान्तरण गर्नु पक्कै सहज काम होइन । तर, असम्भव वा नसकिने भन्ने पनि नहोला । शाह कृतिमाथि फिल्म बनाउनु चानचुने कुरा नभएको बताउँछन् ।

‘राम्रो फिल्म बनाउनुस्, निर्माता पछि परेर सोध्छन्- तपाईं कस्तो फिल्म बनाउन चाहनुहुन्छ ?’

‘कृतिमाथि फिल्म बनाउनु ठूलो चुनौती हो’, शाह भन्छन्, ‘त्यो कृतिको मर्म, पात्र, परिवेशलाई जस्ताको तस्तै दृश्यमा उतार्नु गाह्रो कुरा हो । शब्दमा लेखिएका सबै कुरालाई दृश्यमा उतार्न सकिन्न नि ।’

शाहले चारवटा कृतिलाई फिल्मको रूप दिएका छन् । तर, फिल्म बनाउँदा शाहले जुन सन्तुष्टि पाउनुपर्ने हो, यी चारवटै कृतिबाट उनले पाउन सकेनन् । अझै राम्रो गर्न सकिन्थ्यो कि भन्ने उनलाई लागिरह्यो । उनी भन्छन्, ‘मैले कृतिमाथि जुन न्याय गर्नुपर्ने हो, त्यो गर्न सकिनँ ।’

‘किन न्याय गर्न सक्नु भएन ?’, शाहलाई यो प्रश्नले दपेटिरहन्छ । त्यसको जवाफ पनि उनीसँग छ । शाह निर्देशकले निर्देशकीय स्वतन्त्रता नपाउँदा कृतिमाथि न्याय गरेर फिल्म बनाउन नसकिएको तर्क गर्छन् ।

‘कतिपय निर्माताका कारण कम्प्रोमाइज गर्नुपर्‍यो । केही उपन्यासहरूलाई अनावश्यक व्यापारिक बनाउनुपर्‍यो । गीत-नृत्य हरेक थप्नुपर्ने । त्यसैले पनि कृतिमा जे छ, त्यही ल्याउन सकिएन’, शाह भन्छन्, ‘निर्देशकले जुन स्वतन्त्र भएर काम गर्नुपर्ने हो, त्यो छैन । त्यसैले पनि कृतिमा न्याय गर्न सकिएन ।’

चलचित्र क्षेत्रका 'नन्दु', जसले राजेश हमालदेखि प्रदीप खड्कासम्मलाई खाना खुवाए

शाह आफूले कृतिहरूमा फिल्म बनाउँदा आफूलाई प्रशिक्षित गर्ने वा अनुभव गर्ने मौका पाएको भन्दै ती दिनहरूलाई जीवनकै सुःखलाग्दा दिनहरू मान्छन् । ‘जेजस्तै भए पनि ती फिल्महरूबाट मैले केही सिक्ने मौका त पाएँ नि’, शाहले निष्कर्ष सुनाए ।

कृतिमा आधारित रहेर आफूले बनाएका फिल्महरूमध्ये ‘मसान’ उनको रोजाइमा पर्ने फिल्म हो । ‘मसान’ नाटकमा भएको मनोविश्लेषणलाई फिल्म अझ सशक्त रूपमा प्रस्तुत गर्न सकिएको शाहको भनाइ छ ।

उनी भन्छन्, ‘मसान नाटकलाई फिल्मीकरण गर्नलाई हामीले भरपूर मिहिनेत गरेका थियौँ । नाटकमा राम्रोसँग प्रस्तुत हुन नसकेका कुराहरूलाई पनि हामीले फिल्ममा राम्रोसँग प्रस्तुत गर्न सक्यौँ । हामीले महिला सशक्तिकरणको कुरालाई फिल्ममा निकै सन्तुलित ढंगले प्रस्तुत गरेका छौँ । त्यसैले मसानलाई चाहिँ तुलनात्मक रूपमा न्याय गरेजस्तो लाग्छ ।’

नेपालमा कृतिमाथि बनेका फिल्महरूले कृतिलाई न्याय गर्न नसकेको शाह आफैँ स्वीकार्छन्, बोल्छन् । न्याय गर्न नसक्नुका धेरै कारणहरू उनले विश्लेषण गरेका पनि छन् ।

कृतिमाथि फिल्म बनाउन तयार रहेका निर्माता/निर्देशकहरू उद्देश्यमा स्पष्ट नहुँदा पनि फिल्म राम्रो बन्न नसकेको शाहको बुझाइ छ । ‘फिल्ममेकरले कृतिमाथि फिल्म बनाउँदा केका लागि बनाउँदै छु भन्ने कुरामा स्पष्ट हुनैपर्छ’, शाह भन्छन्, ‘मन छोएर बनाइएको फिल्म हो भने पक्कै त्यसमा मिहिनेत गरिन्छ । व्यापारका लागि बनाइयो भने त्यसमा बढी मिहिनेत गरिन्न, अनि कमजोर बन्छ ।’

शाह निर्देशकले कृतिमाथि फिल्म बनाउने आँट गरेपछि उसले आफ्नो अध्ययनको दायरालाई बढाउन जरुरी रहने बताउँछन् । सोही कृतिलाई मात्र पढेर फिल्म बनाउन नसकिने उनको तर्क छ । उनी भन्छन्, ‘आफूले फिल्म बनाउन लागेको कृतिको कालखण्ड, त्यस समयको रितिस्थिति बुझ्नका लागि पनि निर्देशकले त्यो समयका धेरै पुस्तकहरू पढ्न जरुरी रहन्छ । नेपालमा त्यसको पनि कमी देखिन्छ ।’

‘एक्टर वीथ जीरो हेटर्स’

पूर्वअभ्यास राम्रो नभए फिल्म राम्रो नबन्ने शाह बताउँछन् । ‘मैले सेतो बाघ फिल्म बनाउने समयमा कति धेरै इतिहासका पुस्तकहरू पढेँ, मेरो समूहले कति पढ्यो । र पनि, हामी कहीँ कतै चुक्यौँ । अध्ययन नै गरिएन भने त्यो परिवेश र पात्रलाई कसरी न्याय गर्न सकिन्छ र ?’, शाहले प्रश्न गरे ।

शाहले पनि लेखकहरूबाट ‘कृतिजस्तै फिल्म नबनेको’ गुनासोहरू सुन्दै आइरहेका छन् । यसमा शाह केही फरक तर्क गर्छन् । उनी शब्द र दृश्यमा धेरै फरक हुने बताउँछन् ।

शाह भन्छन्, ‘कृतिका शब्दजस्तै त फिल्म बन्दै बन्दैन । यदि लेखक आफैँले फिल्म बनाउनुभयो भने पनि दुरुस्तै निकाल्न सक्नुहुन्न । लेखिने र देखिने कुराहरू उस्तै हुँदैनन् ।’

ट्रेण्डिङ नबुझ्ने गायक पुष्पन

फिल्म बनेर आउँदा कृतिमा केही फेरबदल हुने र त्यसलाई लेखकले स्वीकार्न सक्नुपर्ने शाहको भनाइ छ । उनी अनुरोध गर्छन्, ‘कृतिको मर्म नै मारेको छ भने गुनासो गर्नुस्, केही सिनेमाका नियमहरूले पनि कृतिलाई फिल्मको रूप दिँदा फेरबदल हुन सक्छ । त्यसमा गुनासो नगर्नुस् ।’

नीर शाहको तयारी

नीर शाहसहित उनको टिमले अहिले पनि विभिन्न उपन्यासहरू पढिरहेको छ । कुनै मनछुने उपन्यास भेटिए त्यसमा फिल्म बनाउने उनको सोच छ ।

अहिले शाह बीपी कोइरालाद्वारा लिखित उपन्यास ‘नरेन्द्र दाइ’लाई दृश्यभाषामा परिणत गर्न लागिपरेका छन् । उनीसँगै उनको टिमले यसको स्क्रिप्टमा काम गरिरहेको छ । शाह भन्छन्, ‘उपन्यासमा फिल्म बनाउनुपूर्व जुन तयारी गर्नुपर्छ, हामी अहिले त्यही तयारीको चरणमा छौँ ।’

‘नरेन्द्र दाइ’का अलावा शाहको टिम अन्य तीनवटा उपन्यासलाई फिल्मको रूप दिन सकिन्छ कि भन्ने अभ्यासमा छ । तर, ती फिल्म बन्ने हुन् वा होइनन्, शाह आफैँलाई पत्तो छैन । ‘उपन्यासमा फिल्म बनाउँछु भनेर लागेपछि विभिन्न उपन्यासमा घोत्लिन मन लाग्ने रहेछ । अहिले हामी तीनवटा उपन्यासमा काम गरिरहेका छौँ’, शाह भन्छन्, ‘बने बनिहाल्छन्, नबने पनि ठीकै छ । सन्तुष्टिका लागि पनि काम गरिरहेका छौँ ।’

केकी अधिकारीको विपश्यना अनुभव : शान्त र सकारात्मक हुन सिकेँ

नेपाली फिल्मक्षेत्रमा लामो समय बिताइसकेका शाहले आफ्नो ‘ड्रिम प्रोजेक्ट’ गर्न पाएका छैनन् । उनी त आफ्नो ड्रिम प्रोजेक्ट नै नभएको पनि बताउँछन् । ‘मेरो अब ड्रिम प्रोजेक्ट भन्ने नै छैन । एउटा राम्रो काम गरौँ भन्ने छ । राम्रो काम गर्नलाई मिहिनेत गरिरहेको छु’, शाहले सुनाए ।

पछिल्लो समय शाहलाई कुमार नगरकोटीका लेखनले मन जितिरहेको छ । मनोवैज्ञानिक स्वेरकल्पनामा लेखिएका नगरकोटीका उपन्यासहरू शाहको रोजाइमा परिरहेका छन् । उनको इच्छा छ, नगरकोटीको स्वेरकल्पनामा लेखिएको उपन्यासमाथि फिल्म बनाउने ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, असार १६, २०७८ ०६:३५