इजरायल-प्यालेस्टाइन संघर्ष : इजरायली प्रधानमन्त्रीकाे 'धन्यवाद सूची'मा किन परेन नेपाल ?

इजरायल-प्यालेस्टाइन संघर्ष : इजरायली प्रधानमन्त्रीकाे 'धन्यवाद सूची'मा किन परेन नेपाल ?

A+ A A-

प्यालेस्टाइनसँग जारी संघर्षमा इजरायलको पक्षमा उभिएको भन्दै त्यहाँका प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहुले २५ देशलाई धन्यवाद दिएका छन् । आइतबार ट्वीटमा उनले राखेको ‘धन्यवाद सूची’मा नेपालको नाम छैन ।

??????????????????????????????????????????????????
Thank you for resolutely standing with ?? and supporting our right to self defense against terrorist attacks.
— Benjamin Netanyahu (@netanyahu) May 15, 2021

नेपाल त्यही देश हो, जसले इजरायललाई छुट्टै देशको मान्यता दिन सार्क क्षेत्रबाट सबैभन्दा पहिले हस्ताक्षर गरेको थियो । तर, डिसेम्बर २०१७ मा राष्ट्रसंघमा भएको मतदानमा नेपाल जेरुसेलमलाई इजरायलको राजधानी नमान्ने एक सय २८ मुलुकको खेमामा उभिएको थियो ।

गत सोमबारयता धार्मिकस्थलबारे इजरायल र प्यालस्टाइनबीच सुरु भएको विवादले ठूलै युद्धको संकेत गरिरहेको छ । यसबारे संयुक्त राष्ट्र संघले चेतावनी दिइसकेकाे छ । इजरायलले राजधानी मान्ने जेरुसेलमलाई प्यालेस्टाइनले आफ्नो भूमि दाबी गर्दै आएको छ । पहिला जोर्डनको अधिनमा रहेको पूर्वी जेरुसेलम सन् १९६७ को युद्धपछि इजरायलले कब्जा गरेको थियो । त्यसयता यही विषयमा प्यालेस्टाइन र इजरायलबीच बारम्बार तनाव हुने गरेको छ ।

ईसाई, यहूदी र मुसलमान जेरुसेलमलाई आफ्नो पवित्रस्थल मान्छन् । उनीहरूका लागि यो ठाउँको विशेष धार्मिक महत्त्व छ । यहूदी र मुसलमानहरूको राष्ट्रिय प्रतीकको हिस्सा पनि हो जेरुसेलम । यसपल्ट जेरुसेलमको धार्मिक स्थलबारे विवादले हिंसाको रूप लिएको हो । र, यो युद्धोन्मुख देखिएको छ ।

तनावका क्रममा गाजामा बम हानेर इजरायलले बहुतल्ले भवन ध्वस्त पारिदिएको छ । इजरायलको आक्रमणबाट बालबालिकासहित सय जना मारिएका अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमले जनाएका छन् । प्यालेस्टाइनको हतियारधारी संगठन हमासले पूर्वी जेरुसेलमबाहेकका इजरायली क्षेत्रमा निरन्तर आक्रमण गरिरहेको छ ।

इजराली सेना र प्यालेस्टिनीहरूबीच जारी हिंसक संघर्ष अब गाजा क्षेत्रपछि इजरायलकाे कब्जामा रहेकाे वेस्ट बैंकका अधिकांश क्षेत्रमा फैलिएकाे छ । तस्वीरः बीबीसी ।

इजरायलको औद्योगिक शहर तेलअभिवमा हमासले सयौँ रकेट बमहरू हानेको छ । इजरायलतिर अहिलेम्म ८ जना मारिएका छन् । यो तनाव यसै साम्य नहुने निचोडमा पुगेको इजरायल अन्तर्राष्ट्रिय समर्थन खोज्दै छ । त्यसैले इजरायली प्रधानमन्त्री नेतान्याहुले आफ्नो पक्षमा सहानुभूति राख्ने देशहरूलाई धन्यवाद दिएका हुन् ।

इजरायल र प्यालेस्टाइनबीच तनाव बढेपछि २९ वैशाखमा नेपालले दुवै मुलुकलाई संयम हुन आग्रह गरेको थियो । परराष्ट्र मन्त्रालयले जारी गरेको विज्ञप्तिमा कसैको पनि पक्ष लिइएको छैन । इजरायलचाहिँ यस्तो बेला प्रष्ट समर्थनको अपेक्षामा छ । जेरुसेलमलाई इजरायलको राजधानी बनाउने अमेरिकी घोषणाको विपक्षमा नेपालसहित १ सय २८ देशले सन् २०१७ मा संयुक्त राष्ट्र संघको आमसभामा मतदान गरेका थिए । त्यसयता नेपाललाई आफ्नो पक्षमा उभ्याउन इजरायलले कूटनीतिक लविङ गर्दै आएको छ ।

ईसाई, यहूदी र मुसलमान जेरुसेलमलाई आफ्नो पवित्रस्थल मान्छन् । इजरायल र प्यालेस्टाइनबीच विवादकाे विषय नै यही पुरानाे शहर हाे ।

परराष्ट्रमन्त्री प्रदीप ज्ञवाली नेपाल सधैँ शान्तिको पक्षमा रहने बताउँछन् । यतिबेला कुनै मुलुकलाई समर्थन दिनेभन्दा युद्ध रोक्ने र शान्ति कायम गर्ने पक्षमा नेपाल उभिने उनको भनाइ छ । ‘नेपालका तर्फबाट हाम्रो मन्त्रालयले विज्ञप्ति निकालिसकेको छ’, उनले भने, ‘त्यही नै नेपालको धारणा हो । हामी शान्तिको पक्षमा छौँ ।’

सत्ताधारी एमालेका विदेश विभाग प्रमुख एवं प्रधानमन्त्रीका परराष्ट्र मामिला सल्लाहकार डा. राजन भट्टराई पनि इजरायल र प्यालेस्टाइनबीचको युद्धमा नेपालले शान्तिको कामना गरिरहेको बताउँछन् ।

इजरायल विस्तारै गृहयुद्धतिर धकेलिएकाे धेरैले आशंका गरेका छन् । तस्वीर ः बीबीसी ।

गैरआवासीय नेपाली संघ इजरायलका प्रवक्ता राज क्षत्रीका अनुसार कतिपय इजरायलीहरू नेपाललाई प्यालेस्टिनीको समर्थकका रूपमा बुझ्छन् । ‘इजरायलको अस्तित्व स्थापनार्थ नेपालले साथ दिएको अनि विपी कोइरालाले इजरायल भ्रमण गरेको समयदेखि इजरायलीहरू नेपालीप्रति असाध्यै सहानुभूति राख्छन्’, तेलअभिवबाट क्षत्री भन्छन्, ‘सन् २०१७ मा नेपालले जेरुसेलमलाई इजरायलको राजधानी मान्न अस्वीकार गरेयता इजरायली अलि हच्किएका छन् । उनीहरू प्यालेस्टाइनसँगको संघर्षमा नेपाल इजरायलको पक्षमा उभिदेओस् भन्ने चाहन्छन् ।’

नेपालकाे कम्युनिस्ट सरकार चीनसँग बढी झुकाव राख्ने उनीहरूकाे बुझाइ छ । 'चीन प्यालेस्टाइनकाे पक्षमा उभिने भएकाले नेपाल पनि त्यही खेमामा रहेकाे इजरायलीहरू ठान्छन्', क्षेत्री भन्छन् ।

नेपाल–इजरायल सम्बन्ध

मृतसागर (डेडसी) संसारकाे सबैभन्दा हाेचाे स्थान मानिन्छ । तस्वीरः नवराज कुँवर ।

संसारकै अग्लो सगरमाथाको काखमा अवस्थित नेपाल र सर्वाधिक होचो स्थानको ‘डेडसी’ रहेको भूमध्यसागर किनारको देश इजरायलबीच १ जुन १९६० मा द्विपक्षीय सम्बन्ध स्थापना भएको थियो । त्यही वर्ष नेपालका तत्कालीन प्रधानमन्त्री बीपी कोइरालाले इजरायल भ्रमण गरेका थिए । नेपालले चाहिँ सन् २००७ मा इजरायलको तेलअभिवमा नेपाली दूतावास खडा गरेको थियो ।

एक वर्षपछि मार्च १९६१ मा इजरायलले काठमाडौंमा दूतावास खोलेको थियो । आधुनिक कृषि, सैन्य प्रविधिमा इजरायल अब्बल देश मानिन्छ । द्वीपक्षीय सम्बन्ध बनेदेखि नै इजरायलले नेपाललाई कृषि क्षेत्रको विकास, सहकारी, सैनिक–नागरिक सम्बन्ध, सैनिक तालिमलगायतमा सहयोग गर्दै आएको छ ।

सन् १९६३ मा नेपालका राजा महेन्द्र वीरविक्रम शाह र इजयली प्रधानमन्त्री लेभी इश्काेललगायत ।

तस्वीर स्राेत ः विकीवान्ड

इजरायलमा दूतावास खोलेको ६ वर्षपछि १९६६ मा इजरायलका तत्कालीन राष्ट्रपति जलमान साजारले नेपाल भ्रमण गरेका थिए । नेपालबाट पनि सन् १९६८ मा तत्कालीन युवराज वीरेन्द्र शाह दुई हप्ते अध्ययन भ्रमणका लागि इजरायल गएका थिए ।

इजरायल नेपालीहरूकाे आकर्षक श्रम गन्तव्य मानिन्छ । तर, इजरायलले नेपालीलाई दिँदै आएको कोटा भने कटौती गर्दै आएको छ । नेपालका एजेन्ट र म्यानपावरहरूले इजरायल जानुअघि निर्धारितभन्दा बढी रकम लिन थालेपछि इजरायलले कामदार कटौती गर्न थालेको हो ।

इजरालयकाे किन्नरेट कलेजमा नेपाली विद्यार्थीहरू । तस्वीरः नवराज कुँवर ।

सन् २०१४ देखि नेपालको कृषि क्षेत्रको आधुनिकीकरणका लागि ‘क्रस बोर्डर एग्रीकल्चर ट्रेनिङ प्रोग्राम’ सञ्चालित छ । निकै महत्त्वपूर्ण मानिएको यो कार्यक्रमअन्तर्गत ३१ सय नेपाली युवा इजरायलमा कृषि पढेर फर्किएका छन् ।

इजरायलमा ‘केयर गिभर’का रूपमा कार्यरत ११ सय नेपाली छन् । तर, अवैधानिक रूपमा बसेकासमेत गरी २५ सयभन्दा बढी नेपाली रहेको अनुमान गरिएको छ । भिसा अवधि सकिएर पनि थुप्रै नेपाली लुकेर बस्ने गरेका छन् ।

भारत पनि चुपचाप

अधिकांश मुस्लिम देशसँग इजरायलको सम्बन्ध राम्रो छैन । उसका वरिपरि सबै मुस्लिम देश छन् । जोर्डन, लेवनन, प्यालेस्टाइन, सिरियाले घेरिएको इजरायलले सन् १९६७ मा यिनै छिमेकीसित युद्ध लडेको थियो । त्यो लडाइँ जितेर इजरायलले जोर्डन र प्यालेस्टाइनका केही हिस्सा नियन्त्रणमा लिएको थियो ।

अहिले इजरायलको समर्थन गर्ने देशसँग मुस्लिम देशहरू रुष्ट हुने भएकाले भारतसमेत इजरायलसँग नजिकिएको छैन । आज इजरायली प्रधानमन्त्रीले ट्वीट गरेको ‘धन्यवाद सूची’मा भारतको नाम पनि छैन । भारतले इजरायल–प्यालेस्टाइनबीचको संघर्षबारे एउटा विज्ञप्तिसमेत निकालेको छैन । बरु इजरायल र प्यालेस्टाइनबारे भारतीयहरू ध्रुवीकृत देखिन्छन् ।

भारतले सन् १९९२ मा इजरायलसँग कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापना गरेको थियो । भारतीय वाणिज्य मन्त्रालयका अनुसार सन् २०१६/१७ मा अरब देशसित भारतको व्यापार १ सय २१ अर्ब डलरको थियो, जुन त्यहाँको कुल विदेश व्यापारको १८ दशमलव २५ प्रतिशत हो । उता इजरायलसँग भारतको व्यापार पाँच अर्ब डलरको मात्र थियो । इजरायलसँग सुरक्षा सम्बन्ध प्रागाढ भए पनि रोजगार, विदेशी मुद्रा र ऊर्जाको क्षेत्रमा भारतका लागि अरब देश निकै महत्त्वपूर्ण छन् । त्यसैले पनि भारत इजरायलका लागि अरब देशहरूसँग सम्बन्ध बिगार्न चाहँदैन ।

अनि नेपाल ?

परराष्ट्रविद् डा. दिनेश भट्टराई भन्छन्, ‘इजरायल र प्यालेस्टाइनबीचको विवाद अत्यन्तै संवेदनशील छ । यसलाई हाम्रो वा भारतको अर्थतन्त्र वा यस्तै स्वार्थसँग जोडेर मात्र हेर्नु हुँदैन । किनकि, यो विवादले युद्धको रूप लिँदा विश्व शान्ति खलबलिने खतरा छ । त्यसैले हामीले युद्धको विपक्ष र शान्तिको पक्षमा बोल्नु नै विवेकपूर्ण हुन्छ ।’

यद्यपि उनी इजरायलले 'डिफेन्स'समेत गर्न हुँदैन भन्ने खाले मतप्रति भने असहमति राख्छन् । 'पहिलो कुरा युद्ध हुनु हुँदैन भन्ने नै हो । तर, कसैले आक्रमण गर्छ भने प्रतिरक्षा गर्न हुँदैन मचाहिँ भन्दिनँ', उनले भने ।

प्रतिरक्षाका नाममा इजरायलले प्यालेस्टिनी नागरिकलाई मारिरहेको भन्दै कतिपयले उसको आलोचना गर्दै आएका छन् । हमास आक्रमणको बदलामा निहत्था नागरिक मारेर इजरायलले मानव अधिकारको गम्भीर उल्लंघन गरेको आरोप आलोचकहरूकाे छ ।

यो पनि ः

प्रकाशित मिति: आइतबार, जेठ २, २०७८ २१:३१