कोरोनाका कारण विश्वका २ अर्ब र नेपालका २१ लाखले गुमाए रोजगारी, व्यवस्थापनमा चुक्यो सरकार

कोरोनाका कारण विश्वका २ अर्ब र नेपालका २१ लाखले गुमाए रोजगारी, व्यवस्थापनमा चुक्यो सरकार

A+ A A-

विश्वभरका श्रमिकहरूले हरेक वर्ष आजकै दिन अर्थात मे १ मा अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस (मे दिवस) मनाउँछन् । मे दिवसलाई श्रमिकले एकता, वीरता र संघर्षबाट आफ्नो हक स्थापित भएको दिनका रूपमा मनाउने गर्दछन् ।

नेपालमा पनि १ सय ३२औँ मजदूर दिवस ‘दिगो विकाससँगै रोजगारी सिर्जना’ भन्ने नारासहित मनाइँदै छ । नेपालमा २००७ सालमा प्रजातन्त्र स्थापनापछि मे दिवस मनाउन थालिएको हो । सरकार, गैरसरकारी संघ संस्था, ट्रेड युनियन, निजी क्षेत्र समेतको संयुक्त समन्वयमा मे दिवस मनाइँदै आएको थियो ।

कोरोना भाइरसका कारण दुई वर्षयता यो दिवस श्रमिक र सम्बन्धित निकायले आ–आफ्नो क्षेत्रबाट मनाइरहेका छन् ।

यसरी सुरु भयो मे दिवस

अमेरिकाको सिकागो सहरका मजदूरहरू १ मे १८८६ मा ८ घण्टा काम, ८ घण्टा आराम र ८ घण्टा मनोरञ्जनको माग राख्दै आन्दोलनमा उत्रिए । करिब ४ वर्षको आन्दोलनपश्चात् अमेरिकी सरकार मजदूरहरूका माग पूरा गर्न बाध्य भयो । सोही आन्दोलनमा मजदूरले विजय हासिल गरेको सम्झनामा मे दिवस मनाउन थालिएको हो ।

सन् १८९० मा एंगेल्सको अगुवाइमा भएको दोस्रो कम्युनिस्ट इन्टरनेसनलको सम्मेलनमा छलफल भई निर्णय भएको आधारमा १ मे १८९० देखि विश्वभर मे दिवस मनाउन सुरु भयो ।

कोरोनाको मारमा विश्व श्रम बजार

अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन (आईएलओ) का अनुसार विश्वमा साढे ३ अर्बभन्दा धेरै ज्यालादारी गरेर जीविकोपार्जन गर्ने मजदूर छन् । जसमा ४४ प्रतिशत महिला रहेको आईएलओको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

कोरोना भाइरसका कारण विश्वका २ अर्बभन्दा धैरै मजदूरले रोजगारी गुमाउनु परेको आईएलओको अध्ययनमा औँल्याइएको छ ।

वैदेशिक रोजगारीमा कार्यरत ४ लाखभन्दा धेरै नेपाली कामदारले रोजगारी गुमाएर स्वदेश फर्किएका छन् । राष्ट्रिय योजना आयोगले गरेको एक अध्ययनमा आन्तरिक श्रम बजारमा कार्यरत १७ लाख श्रमिकले कोरोना भाइरसका कारण रोजगारी गुमाएका छन् । यसरी २१ लाख नेपालीले रोजगारी गुमाएको सरकारी तथ्यांक छ । त्यस्तै भारतमा कार्यरत करिब ५ लाख नेपालीले पनि रोजगारी गुमाएका छन् ।

कोरोनाका कारण रोजगारी गुमाएका कामदारलाई सम्बन्धित देशका सरकारले रोजगारी र व्यवस्थापनका लागि विशेष योजना नल्याएको आईएलओले जनाएको छ ।

कोरोना महामारीको चपेटामा मध्यपूर्वी देश, एसिया, अफ्रिका र युरोपका श्रमिक सबैभन्दा धैर परेको आईएलओको अध्ययनमा भनिएको छ । नेपालमा पनि कोरोना भाइरसका कारण रोजगारी कटौति भए पनि उनीहरूको व्यवस्थापनमा सरकार चुकेको आईएलओले औल्याएको छ ।

नेपालबाट भारतसहितका देशमा करिब १४ लाख नेपाली वार्षिक रूपमा रोजगारीका लागि जाने गरेको सरकारी अनुमान छ । खाडीका देश, मलेसिया र भारतमा रोजगारीका लागि गएका धेरै कामदारले कोरोनाका कारण रोजगारी गुमाएको श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयले जनाएको छ । हाल वैदेशिक रोजगारीमा ४४ लाखभन्दा धेरै नेपाली कार्यरत रहेको श्रम मन्त्रालयको तंथ्याक छ ।

श्रमिकलाई न्यूनतम पारिश्रमिक, सामाजिक सुरक्षा कोषमार्फत पेन्सन तथा उपदान, बेरोजगार युवालाई निर्वाह भत्ता, आन्तारिक श्रम बजारमा रोजगार दिन विशेष योजना अघि सारेको श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयका सह–सचिव तथा प्रवक्ता दिपक काफ्लेले जानकारी दिए । कोरोनाका कारण रोजगारी गुमाएकाहरूलाई रोजगारी र उद्यमी बन्ने विशेष योजना, रोजगारी कार्यक्रम, आन्तरिक श्रम बजारमै रोजगारी सिर्जना गर्न विषयमा मन्त्रालय गम्भीर भएर काम गरिरहेको उनको भनाइ छ ।

दैनिक करिब ९ सय नेपाली युवायुवती श्रम स्वीकृति लिएर विदेशिँदै आएका थिए । हाल कोरोना भाइरसका कारण विदेशिनेको संख्या घटेर २ सयमा पुगेको वैदेशिक रोजगार विभागले जानकारी दिएको छ । नेपालबाट संस्थागत १ सय १० देश र व्यक्तिगत १ सय ७२ देशमा नेपाली श्रमिकहरू पुगेको विभागको तथ्यांक छ ।

फराकिलो हुँदै श्रम बजार

राष्ट्रिय योजना आयोगका अनुसार नेपालमा वार्षिक ५ लाखभन्दा बढी श्रमशक्ति रोजगारीको खोजीमा आन्तरिक श्रम बजारमा प्रवेश गर्छन् । तीमध्ये करिब १ लाख ५० हजार श्रमिकले मात्र आन्तरिक श्रम बजारमा मुस्किलले रोजगारी पाउँछन् । त्यसबाहेकको श्रमशक्ति वैदेशिक रोजगारीमा विभिन्न देश जाने गरेका छन् ।

सुरुआतमा नेपालीहरू भारतको आसाम, सिक्किम, भुटान, बर्मा (म्यानन्मार) र तिब्बतलगायतका देशमा भारी बोक्न, कोइला खानीमा काम गर्न, कृषि, पशुपालन, चियाखेती, खानी, कारखाना लगायतका क्षेत्रमा काम गर्न जाने गर्दथे ।

त्यसपछि विस्तारै खाडीका देश, मलेसिया युरोप, अफ्रिका र अमेरिकासम्म मजदूरीका लागि पुग्ने गरेका छन् ।

कुल गार्हस्थ उत्पादनमा विप्रेषणको योगदान २९ प्रतिशत छ । प्रवासी मजदूरले देशको आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक क्षेत्रमा ठूलो सहयोग पुर्‍याएका छन् । त्यस्तै माइग्रेसनका कारण व्यक्तिगत संरचनामा परिवर्तन हुँदै आएको छ ।

नेपालमा हाल ७० लाख नागरिक रोजगारीमा सहभागी रहेको केन्द्रीय तंथ्याक विभागले जनाएको छ । जसमा २० लाख नागरिक दैनिक ज्यालादरीका लागि काम गर्ने गरेको विभागको तंथ्याकमा उल्लेख छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, वैशाख १८, २०७८ ०७:२०