छोराछोरीलाई सम्झाउनुस्, भिडियो गेमको लतले एकोहोरो र असफल बनाउन सक्छ

A+ A A-

बिहीबार नेपालभर केहीबेर इन्टरनेट सेवा सुस्त हुँदा धेरै क्षेत्र त्यसबाट प्रभावित भयो । व्यक्तिगत रूपमा आम मानिसले पक्कै त्यसको सकस महसुस गरे । इन्टरनेट आज सर्वसाधरणको जीवनशैली बनिसकेको छ । तर, यसका जति धेरै फाइदा छन्, यसलाई चलाउन नजान्दा वा अति चलाउँदा दुष्प्रभाव पनि कम छैनन् ।

खासगरी बालबालिका, किशोरकिशोरीका लागि इन्टरनेटमार्फत उपलब्ध विभिन्न अनलाइन गेमहरू शारीरिक तथा मानसिक समस्याको कारक बनिरहेको विशेषज्ञले चेतावनी दिँदै आएका छन् । उनीहरूका अनुसार, खासगरी इन्टरनेटमा गेम खेल्न लत लागेकाहरूको समय त बर्बाद हुन्छ नै, शारीरिक र मानसिक समस्याको शिकार हुने जोखिम पनि उति नै हुन्छ ।

भिडियो गेम खेल्नुलाई आज संसारभर सामान्य नै मानिन्छ । कतिलाई त यसको लत नै हुन्छ । अलादिन, रोड रेस, निड फर स्पिडजस्ता कम्प्युटर गेमहरू वा एङ्ग्री बर्ड्स, क्यान्डी क्रस, पब्जी, कल अफ ड्युटीजस्ता मोबाइल गेम खेल्नेहरू धेरै छन् । यी खेलमा लत लागेकामध्ये कतिपयले खतरनाक कदम उठाएको खबर पनि आउने गरेका छन् ।

यति मात्र हाेइन, जीटीएजस्ता गेम खेल्दाखेल्दै कोही अपराधतिर धकेलिएकोदेखि आमाबुबाले फोन चलाउन नदिँदा कुनै बच्चाले आत्महत्या गरेकोसम्म घटना बाहिर आएका छन् । अमेरिकी प्राध्यापक एरिकको एक सोधले एउटा अनाैठाे तथ्यबाहिर ल्यायो- अमेरिकामा सन् २०१५ मा २० वर्ष उमेर आसपासका एक चौथाइ मानिस कुनै काम गरिरहेका थिएनन् । अहिले यो संख्या धेरै नै बढिसकेको छ ।

यी मान्छे गर्छन्‌ चाहिँ के त ?

एरिकका अनुसार, यी मान्छे हरेक दिन धेरै समय भिडियो गेम खेलेर बिताउँछन् । यस्ता मानिसले भविष्यमा कुनै सिर्जनशील काम गर्ने अपेक्षा कम गरिन्छ । किनकि, योग्यता हासिल गर्ने समय उनीहरू भिडियो गेममा बर्बाद गरिरहेका छन् । एरिकको अनुमान त के छ भने भविष्यमा यी बालबालिका अभिभावक वा नातेदारको घरमा बस्नेछन्, विद्यालय शिक्षा पनि पूरा गर्ने छैनन् वा कलेज जाने छैनन् ।

यति धेरै संख्याका मानिसमा प्रशिक्षणको कमीले अर्थ व्यवस्थामा समेत नराम्रो असर पर्ने निश्चित हुन्छ । यो शोधले एउटा कठिन प्रश्न उठायो- के भिडियो गेमले युवापुस्ताको भविष्य बर्बाद पारिरहेको छ ?

खेलको छुट्टै संसार

भिडियो गेमको संसार खासमा कस्तो हो ? कम्प्युटर गेम खासमा के हो ? कस्ता मान्छेले यो खेल्छन् त ?

क्यालिफोर्निया युनिभर्सिटीमा कम्प्युटेसनल मिडिया स्टडिजकी प्रोफेसर क्याथरिन इसबिस्टरले कलेज अध्ययन पूरा गरेपछि एक प्राणी सङ्ग्रहालयमा जागिर खाइन् । त्यहाँ पिँजडामा रङ्गीविरङ्गी थुप्रै चरा थिए । यद्यपि, उनलाई चरामा रुचि थिएन । एक दिन उनले पन्छीकाे एक गेम खेल्न थालिन्, जसमा गेमरले केही महिनासम्म पन्छी बन्नुपर्ने हुन्छ ।

यो गेम खेल्दाखेल्दै चराप्रति आफूभित्र रुचि र लगाव पैदा भएकाे उनी बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, 'तब मैले सोचेँ- दिमागमा भिडियो गेमको यति ठूलो प्रभाव पर्छ भने यसलाई विस्तारमा बुझ्नुपर्छ । अनि मैले यसलाई थप अध्ययन गर्न युनिभर्सिटीमा भर्ना भएँ ।'

भिडियो गेमको नाम सुन्दा केही केटाहरू कोठामा बसेर कम्प्युटरमा कुनै गेम खेलिरहेको चित्र हाम्राे दिमागमा आउँछ । तर, अहिले केटीहरू पनि उस्तै चाहतसाथ गेम खेल्छन् । र, भिडियो गेम खेल्नेहरू अधिकांशको उमेर ३० वर्षको वरिपरि छ ।

याे पनि..

इन्टरनेटले बच्चालाई रोगी बनाउँदै छ (डा. गंगा पाठककाे अन्तर्वार्ता)

कम्प्युटर गेमको लोकप्रियता यति बढिसकेको छ, यो एक खर्ब डलरको उद्योग बनिसकेको छ । अर्थात् हलिउडभन्दा ठूलो । २ अर्ब मानिस यसलाई कम्प्युटर वा मोबाइल फोनमा खेल्छन् । प्राध्यापक इसबिस्टरका अनुसार, बितेका १० वर्षमा कम्प्युटर गेमको संसारमा भारी बढोत्तरी भएको छ ।

यो पहिलाभन्दा धेरै आकर्षक भएको छ । खेलाडीहरूमा यसले तमाम खालका भावनाहरू पैदा गर्छ । यसरी हाबी हुन्छ कि मानिसहरू घण्टौँसम्म यसैमा हराउन पुग्छन् । तर, यसबाट एकातिर मनोरञ्जन हुन्छ भने अर्कातिर समाजलाई खतरा पनि हुन्छ ।

जीटीएजस्ता केही गेम चिन्ताको विषय बनिसकेको छ । ‘ग्राण्ड थेप्ट अटो गेमको धेरै आलोचना भइरहेको छ । यसमा अत्यधिक हिंसा हुन्छ भने जोखिम उठाउनका लागि मानिसहरूलाई उक्साउँछ । मेरो विचारमा मान्छेको ध्यानाकर्षण गर्न यस्तो कन्टेन्ट बनाइएको हो’, उनी भन्छन् ।

सम्बन्धित समाचार

फ्रि-फायर र पब्जी जस्ता अनलाइन गेम बन्द गर्न सांसदको माग

उनका अनुसार गेम खेल्नेहरू खालखालका भावनाबाट गुज्रिन्छन् । हर्ष, क्रोध, दुःख र फेरि अपराध बोध । यो भावनाहरूको सिंगो संसार हो, जसमा मानिसहरू हराउन सक्छन् । खेल्नेहरूले यसमा धेरै खालका निर्णय गर्नुपर्ने हुन्छ । यसको प्रत्यक्ष असर खेल्नेहरूमा पर्छ । किताब पढ्ने वा फिल्म हेर्ने अनुभवभन्दा बिल्कुल फरक छ ।

गेमका बारेमा एउटा आम धारणा के पनि छ भने यसले खेल्नेहरूलाई एकोहोरो बनाउँछ । तर, क्याथरिन यसमा सहमत छैनन् । ‘गेम्सबारे एउटा राम्रो कुरा के भने, तपाईं यसलाई अरु मान्छेसँग मिलेर खेल्न सक्नुहुन्छ । उनीहरूसँग मिलेर निर्णय गर्नुहुन्छ । यो फुटबल वा यस्तै कुनै खेलजस्तै हो, जसमा तपाईं मानिसहरूसँग जोडिनुहुन्छ । पेचिला कैयौँ अनुभवबाट गुज्रिनुहुन्छ ।’

यसैले भिडियो गेमलाई आकर्षक र लोकप्रिय बनाइरहेको छ । तर, के यो राम्रो कुरा हो ?

पिक्सेलको चक्रब्युह

मनोवैज्ञानिक फिलिप जिम्बार्डोले स्टेनफर्ड युनिभर्सिटीमा पढाउँदा उनका छोरा एडम कम्प्युटर गेमिङको एडिक्ट थिए । एडम गेम खेलेरै रात बिताइदिन्थे । यहाँसम्म कि, उनको दुस्मनसमेत बनेका थिए । किनकि, गेमा उनी अरु धेरै बच्चाभन्दा माहिर भएका थिए ।

फिलिपका छोरा गेममा यति धेरै डुबेका थिए, उनी अरु काम र पढाइमा ध्यान नै दिन छाेडे । यसको नराम्रो असर उनको मानसिक स्वास्थ्यमा पनि परिरहेको थियो । आफ्नै छोराको यस्तो हालत देखेपछि प्रोफेसर फिलिपले गेमिङको मानसिक एवं सामाजिक परिणाममाथि शोध गर्ने निर्णय लिए । उनका अनुसार, धेरै मानिसको जिन्दगी र भविष्यमा यसको नकारात्मक असर परिरहेको छ ।

सम्बन्धित समाचार

पब्जीको कुलत : रातिराति ठोक्, हान् भन्थे, पछि थाहा भयो बालक समस्यामा रहेछन्

‘गेमिङले अन्य क्रियाकलापलाई रोकिदिन्छ । न तपाईं कसरत गर्नुहुन्छ, न त परिवारसँग बसेर खान नै खानुहुन्छ । न पढ्नु, लेख्नुहुन्छ न खबरहरू हेर्नुहुन्छ । तपाईं भिडियो गेमको एक खेलाडी मात्रै बन्नुहुन्छ र अशिक्षित पनि', फिलिप भन्छन् ।

उनकाे भनाइमा गेमिङ एक खालको जीवनशैली हो । यी मानिस वर्तमानमै जिउँछन् । ‘तपाईं सधैँ केही नयाँ र रोमाञ्चक चाहनुहुन्छ । भविष्यका बारेमा सोच्दै नसोची निर्णय गर्न थाल्नुहुन्छ । बच्चा बेला हुँदा त यस्तो चल्ला तर ठूलो भएपछि यस्तो चल्न सक्दैन । र, भिडियो गेमले मानिसलाई यस्तो दिशामा धकेलिदिन्छ । यो केवल गेम हो, जिन्दगी होइन । यसले तपाईंलाई एक असल नागरिक, छोरा वा बुबा बन्न तयार गर्न सक्दैन । यस्तो गेमले तपाईंलाई दिनहुँको सामाजिक यथार्थसँग जुध्ने बनाउन सक्दैन’, उनले भने ।

गेम खेल्ने धेरैजसो केटा हुन्छन् भन्ने आमधारणा छ । तर, केटीहरू पनि यसमा निकै रुचि राख्छन् । तैपनि अहिले गेमिङ समयको बर्बादी हो भन्दा केटाहरूलाई ध्यानमा राखेर भन्ने गरिन्छ ।

फिलिपले एक किताब लेखेका छन्, जसको शीर्षक छ- मेन डिसकनेक्टेड ।

उनका अनुसार, केही युवा पुरुषका लागि समस्या गेमिङप्रतिको आकर्षण होइन बरु सामाजिक यथार्थसँग जुध्ने चुनौती हो । ‘भिडियो गेमतिर युवा पुरुष धेरै नै आकर्षित भइरहेका छन् । उनीहरू परिवर्तनसित गुज्रिरहेका छन् । शिक्षाको क्षेत्रमा महिलाहरू उत्कृष्ट प्रदर्शन गरिरहेका छन् । पुरुषले उनीहरूसित प्रतिस्पर्धा गर्न सकिरहेका छैनन् । भिडियो गेम यति रोमाञ्चक लाग्छ, यसले विद्यालयलाई नै फिक्का बनाइदिन्छ । किनकि स्कुलमा प्रविधिको प्रयोग धेरै गरिँदैन ।

फिलिपका अनुसार अशिक्षित हुँदा यी युवाले भविष्यमा काम पाउन मुस्किल छ । यस्तोमा उनीहरू सामाजिक यथार्थसँग जुध्नुभन्दा भिडियो गेम्सको संसारमा हराउन मन पराउँछन् । प्राेफेसर फिलिप भन्छन्, ‘यो निकै ठूलो समस्या हो । हामीले देखिरहेका छौँ, जापान, कोरिया, पोल्यान्ड, अमेरिका, अस्ट्रेलिया र बेलायतमा पनि यस्तो समस्या बढ्दै गएको छ । समाज निर्माणमा भूमिका निभाउन सक्ने युवा भिडियो गेम्सको संसारमा हराउनु समाजका लागि महँगो साबित हुनेछ ।’

तर, के यो सबैतिर लागू हुन्छ ?

गेम खेल्ने वैज्ञानिक

वासिङ्टन युनिभर्सिटीमा सेन्टर फर गेमिङ साइन्सेजका वैज्ञानिक प्रोफेसर जोरान पोपोविच ‘सानो हुँदा म फ्रगर गेममा पागल थिए । खेलमा उनकाे भ्यागुतो किचिँदा असाध्यै चिढिन्थे । उनी फेरि खेल्न थाल्थे तर त्यो गेमको सेसन सकिँदैन थियो ।

उनी अहिले पनि गेम खेल्छन् । मस्तिष्क वैज्ञानिकलाई गेमिङ टेक्निकको प्रयोग गर्न सिकाउँछन् ।

नौ वर्षअघि उनले एक गेम बनाए, जसको नाम हो, फाेल्डइट । ‘प्राेटिनले हाम्रो शरीरमा के गर्छ ? फाेल्डइट यही पहेँलीलाई बुझाउन बनाइएको गेम हो । प्रोटिनको काम त्यसको थ्रीडी संरचनामा निर्भर हुन्छ । अनि थ्रीडी संरचनाहरूको सम्भावना त असंख्य हुन्छ । यी सबै आकारमा कुनचाहिँ उत्कृष्ट हुन्छ ? यो बुझ्न सुपक कम्प्युटरलाई पनि सजिलो छैन । जोरानले यो रहस्यलाई फाेल्डइट गेमको माध्यमबाट सुल्झाउने प्रयास गरेका छन् ।

उनी भन्छन्, ‘गो टेट्रिस गेमजस्तै हो र थ्रीडी रूपमा टेट्रिसभन्दा धेरै गुणा विशाल । एक तरिकाले यो हावामा तैरिँदो पहेंलीजस्तै हो । यसमा धेरै हिस्साहरू हुन्छन्, जसलाई तपाईं जता पनि सर्काउन सक्नुहुन्छ, त्यसको आकारलाई तोडमोड गरी पहेँली सुल्झाउन सक्नुहुन्छ । यसमा म्युजिक हुन्छ । हेर्नलाई यो निकै आकर्षक पनि हुन्छ । यसमा एक स्कोरिङ सिस्टम पनि छ, जुन पूरै संसारका लागि एक समान छ ।’

आजसम्म करिब ५ लाख मानिसले फाेल्डइटको प्रयोग गरिसकेका छन् । यसले बिमारीको उपचार र औषधिमा समेत काम गरिरहेको छ । कतिपय वैज्ञानिक १३ वर्षसम्म एक प्रोटिनको संरचनालाई बुझ्ने कोसिस गरिरहेका थिए । तर, फाेल्डइटको माध्यमबाट कसैले १० दिनमै यसलाई सुल्झाइदियो । प्रयोगशालामा यो फर्मुलाको पुष्टि पनि भयो । जाेरानको टिमले अर्को नयाँ गेम बनाएको छ, जसको नाम हो मोजक । यसले मष्तिस्कको तन्त्रहरूलाई बुझ्न मद्दत गर्छ । जाेरानका अनुसार, सयौँ गेम बेस्ड न्युरोलोजिस्ट उनलाई यो शोध कार्यमा गेममार्फत अनलाइन सघाइरहेका छन् । खासमा यी आममानिस हुन् । जस्तो कि वकिल, इलेक्ट्रिसियन, जसको विज्ञानसँग कुनै लेनादेना छैन ।

तर, के यसबाट ती मानिसले रोजगारी पनि पाउँछन् ?

निकट भविष्यमा यसको सम्भावना रहेको जाेरान बताउँछन् । अबको एक, दुई वर्षमा कैयौँ अनलाइन न्युरोसाइन्स प्रयोगशाला खुल्न सक्छन् । उनको टिमले स्कुले केटाकेटीका लागि पनि गेमहरू बनाइरहेको छ, जसबाट विज्ञानमा केटाकेटीको रुचि बढोस् ।

गेम कसरी समाज कल्याण र ज्ञान बर्धनको जागरुकताको लागि प्रयोग हुन सक्छ ?

फाेल्डइट र मोजाक उदाहरण मात्र हुन्, जुन खासमा गेम कम र विज्ञान ज्यादा हो । तर, प्रश्न के भने, के मूल धारका गेममा यस्तो अपेक्षा गर्न सकिन्छ ?

गेमिङ करिअर

के भिडियो गेमलाई शंकाको नजरले मात्र हेर्नु सही हो ?

म्यानचेस्टर मेट्रोपोलिटन युनिभर्सिटीका समाजशास्त्र प्रोफेसर टोम ब्रक गेमिङ विज्ञ पनि हुन् । उनी यस्तो मान्दैनन् । उनको भनाइमा गेमिङबाट विभिन्न कामलाग्ने चिज पनि सिकिन्छ । ‘तपाईंले युट्युब भिडियोमा कुनै माहिर गेमरको हातमा नजर पुर्‍याउनुभयो भने देख्नुहुनेछ, उसले एक मिनेटमा आठ सयभन्दा बढी हर्कत गर्न सक्छ । यो एक विलक्षण कौशल हो । यो पियानो बजाउनु जस्तै हो', उनी भन्छन् ।

याे पनि..

नेपालको नाममा अभूतपूर्व जित निकाल्ने पब्जी टिम 'द रियल साेल्जर्स'

पियानोको रियाज र गेमिङ, दुवै बन्द कोठामा गरिन्छ । दुवै एकै खालका गतिविधि हुन् । तर पियानो बजाउनेलाई जुन आदर दिइन्छ, गेमिङ गर्नेलाई दिइँदैन । तर बिस्तारै यो पनि बदलिँदै छ । प्रतिस्पर्धात्मक गेमिङ अब विस्तार हुँदै छ । यसका लागि नयाँ नाम जुरिसकेको छ, इ–स्पोर्ट । संसारमा अब गेमिङ च्याम्पियनसिप हुन थालेको छ । यस्तो प्रतिस्पर्धामा पुरस्कार राशि लाखौँ डलरसम्म हुन्छ ।

टोम ब्रक भन्छन्, ‘यहाँ सम्म कि, यसलाई ओलम्पिक खेलमा समावेश गर्नुपर्ने मागसमेत भइरहेको छ । यसको नैतिकतामा एक अनौठो कुरा के भने, जसबाट पैसा कमाइन्छ, त्यसैलाई राम्रो मानिन्छ ।

ओलम्पिक खेलमा जस्तै गेमिङमा पनि पुरस्कार जित्नेहरू त कमै होलान् । तर, ट्रम ब्रक भन्छन् कि, जसरी गेमिङ वा इ-स्पोर्ट बढिरहेको छ, मानिसहरूले बिस्तारै यसलाई स्वीकार्दै जान्छन् ।

नयाँ शोधकार्यबाट के सामुन्ने आएको छ भने, गेमिङबाट मानिसले एकअर्कासँग सम्बन्ध बनाउन, संयमता, रचनात्मकता र सिर्जनशीलता विकसित हुन्छ । किनकि यो खेल मिलेर खेलिन्छ । र, भिडियो गेम प्लेयर आपसी समस्या सुल्झाउने गुण सिक्न थाल्छ । यो गुणले उसलाई अर्को काममा पनि फाइदा पुर्‍याउँछ ।

अब फर्कौ हाम्रो मुख्य प्रश्नतिर, के भिडियो गेम समयको बर्बादी हो ?

चार विज्ञको भनाइलाई सारांशमा हेरौँ ।

भिडियो गेमहरूले मानिसलाई सामाजिक यथार्थबाट भगाइरहेको छ । एकोहोरो र असफल बनाइरहेको छ । तर, सँगै मानिसलाई पढाइसँगै मनोरञ्जन पनि दिलाइरहेकाे छ । गेम खेल्दा विकसित हुने गुणलाई सामाजिक योगदानमा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ । जस्तो कि ट्रम ब्रकको भनाइअनुसार, रोजगारीको काम र भिडियो गेम, एक अर्काबाट केही सिक्न सकिन्छ । यसलाई नैतिक चिन्ताको मुद्दा बनाउन नहुने उनी बताउँछन् । बरु सामान्य कामलाई गेमजस्तै रोचक कसरी बनाउन सकिन्छ भनेर सोच्नुपर्नेमा उनको जोड छ । नसकिएमा गुणहरू गेमबाट सिक्न सकिने गुणहरूको आदर गर्न सकिने उनले बताए । यसलाई राम्रो, खराब वा ब्ल्याक एण्ड ह्वाइटमा हेर्न नहुने ट्रम ब्रक बताउँछन् । (बीबीसीबाट)

प्रकाशित मिति: शनिबार, वैशाख २२, २०८१ ११:२५